Sappho, Antik Yunan Kadın Şairi. Lirik Şiir denince akla ilk gelen. Lesbos (Midilli) adasında varlıklı bir ailenin kızı olarak dünyaya geldi. Doğum tarihi, ölüm tarihi ve dahi şekli kaynaklarda farklı geçmektedir. İ.Ö 6. Yüzyılda yaşamış ve bu gün bile konuşuluyorsa ölümsüzler arasındadır.
John William Godward, Sappho
İ.Ö 6.Yüzyıldayız. Bugünkü Midilli adasında ya da Lesbos işte. Kadınlar ve erkekler tabi ki evleniyor ve aile kuruyorlar ama toplumsal hayatta bir birliktelik, düşünsel bir alışveriş yok pek. Erkek toplumunda kadın flüt çalıyor mesela. Bak bunu söylüyorlar mesela kadın toplumunda da erkekler lir çalıyordu mu mesela bilmiyorum, ama gözümde öyle canlandı. Sen de öyle hayal et okur, hayal kurmak güzeldir.
Sappho ile ilgili bilebildiklerimiz kısıtlı. Epey kardeşi olduğunu biliyoruz mesela, sayı:epey 🙂 Bir tanesine çok düşkün özellikle, erkek kardeşinin aşık olduğu kadını düşman belliyor, bölük pörçük mısralardan anlayabiliyoruz onu.
Lirik bir şair. Evet coşkulu, evet ateşli, evet samimi. Ama o dönemde lirik bu günkü gibi özü temsil etmekten ziyade lir eşliğinde söylenen dizeler anlamında. Vezine önem verilen, içeriğin göz ardı edildiği bir anlayış. Düşünün ki biri evleniyor, yok doğum oluyor, ölüm oluyor, bunlar alıyor eline lir, hitabeti güçlü, sevilen, düşünen, sorgulayan, değerli kabul edilenlerden biri de günün anlam ve ehemmiyetini belirten sözler söylüyor lir eşliğinde. İşte o dönem lirik daha çok bu şekilde anladığım kadarıyla. Nerden anladın dersen, kapı gibi kaynağım var:
Safo – Şiirler ( Çeviri ve üzerine konuşmalar-Azra Erhat- Cengiz Bektaş-İlk baskısı 1978 cem yayınlarıymış, bendeki ise Cumhuriyet’ n fi tarihinde vermiş olduğu)
Simeon Solomon’Sappho ve Erinna’
Sappho’nun günümüze kadar bütün halinde gelebilen tek şiiri Afrodit’e Yakarış
Tahtı renkler saçan ölümsüz Afrodit
Zeus’ un oyuncu kızı, ey ece
üzgüler, kaygılarla yüreğimi
ne olur ezme.
Gel gene eskiden olduğu gibi
duyunca uzaklardan yakarmamı
altın evini babanın bırakıp
geldiğin gibi
arabanı hızla sürüp göklerden
yeryüzüne getirirlerdi seni
sık kanatlarını çırpıştırarak
güzel serçeler
konuverirlerdi yere ve sen
ölümsüz yüzünde gülümsemeyle
başıma gelenleri sorardın,neden
çağırdığımı,
deli gönlümün dileğini sorardın:
‘Peitho’ kimi getirirsin kollarına,
sana bugün böyle haksızlık eden
kimdir ey Sappho;
şimdi kaçsa da tez düşer ardına
armağan almayan gelir sunmaya
istemese de, sevmese de bugün
er geç sevecek.
Gel kurtar ne olursun gene beni
bunca zorlu kaygısından gönlümün
oldur olmasını dilediğini,katıl savaşıma.
Dipnot 1: Yukarıda bahsi geçen ‘Peitho’ aşkta birini elde etme gücü anlamında diyor Azra Erhat.
2: Yukarıdaki şiir Halikarnaslı Dionysius sayesinde günümüze ulaşabilmiştir.
3: Sappho’ya atfedilen şiirlerin bir çoğu Sappho’ ya ait değildir.
William Adolphe Bouguerea ‘Sappho’
Sappho ile bilgili bildiklerimize gelecek olursak zengin bir adamla evlendiğini, mutsuz olup boşandığını ve bir çocuğu olduğunu biliyoruz. Bir dönem Sicilya’ya sürüldüğünü biliyoruz mesela. Bir okulu olduğunu biliyoruz kızlardan oluşan. Bildiğimiz anlamda bir okul değil bu. Daha çok topluluk gibi. Fikir alışverişlerinin yapılabildiği, şarkıların, şiirlerin söylendiği.
Başa beladır varlık, erdem olmayınca yanında.
Bahsettiğim kitapta Karacaoğlan benzetmesi yapmışlar Sappho’ya, çok hoşuma gitti. Samimiyet, coşku, korkusuzluktan ziyade korkunun dahi dile getirilmesi var Sappho’da. Yaşadığı dönemde de epey ses getirmiş ve erkek dönemdaşları tarafından takdirle bahsedilmiştir çeşitli vesilelerle. O dönemde de kadın olarak erkekler dünyasında söz sahibi olmak zordu. Ben filozof olacağım anneciğim diyemezdin mesela:)
Atlılardır der kimi en güzel
evrende: yayalar, gemiler kimi
kimi severse kişi odur bence
en güzel olan.
SAPPHO VE LESBOS
Sappho Lezbiyenlik ile de ilişkilendirilmiştir. ‘Lesbos‘ adasından gelir Lezbiyenlik derler. Kayıkçıya aşık oldu attı kendini kayalıklardan, derler. Velhasıl derler efendim, bilemediğim şeylerle ilgili konuşmak istemesem de o zaman da hep susmam gerekir, yok olmadı bu da. Dursun bir köşede bunlar, bunlarla ilgili uzun uzadıya yazmayacağım. Beni asıl etkileyen samimiyet. Her dönemde aslolan budur benim için. İçtenlik, doğallık, sadelik. Etiket meraklısı toplum olduk bıdı bıdısı yapmayacağım, o zaman da böyleymiş sonuçta işin içinde insan unsuru olunca çağın önemi yok sanırım.
Miguel Carbonell Selva Sappho’ nun ölümünü betimlemiş
Son olarak ölümü Lesbos kayalıklardan atlayarak olmuştur anladığımız kadarıyla ama kanımca döneminde yalnız kalmış, sorgulayan bir insanın, bir kadının dramını sonlandırmak istemesi sebebiyle. Her ne sebepten olursa olsun 2018 yılında, Sappho ve diğerleri, başta Sokrates hala konuşuluyorsa, merak ediliyorsa, bağ kuruluyorsa, bu harika bir şeydir, yaşasın bilgidir, yaşasın samimiyettir. Sevgiler.
Ulaşmaya kalkmam göğe iki karış boyla.
Sappho
